Giriş
Merhaba – yakından ilgilendiğim bir konu üzerine birlikte düşünmeye davet ediyorum: Türkiye’de “liberal” kavramı gerçekten ne ifade ediyor? Kimler bu tanıma giriyor ve bu konuya bilimsel bir merakla yaklaşarak, tarihsel ve düşünsel verilerden yola çıkarak bir profil çizmeye çalışacağım. Okurken kendi düşüncelerinizi de geliştirebilir, “benim için liberal ne demek” sorusunu birlikte sorgulayabiliriz.
Türk Liberaller Kimlerdir?
1. Tanım ve temel ilkeler
Liberalizm, genel olarak bireysel özgürlük, mülkiyet hakkı, serbest piyasa ve hukukun üstünlüğü ilkelerine dayanan bir ideolojidir. ([Academia][1]) Türkiye bağlamında ise bu ilkeler hem Osmanlı sonrası modernleşme süreci içinde hem de Cumhuriyet döneminde farklı duyarlılıklar altında ele alınmıştır. ([Vikipedi][2])
Bu çerçevede “Türk liberaller” ifadesiyle, Türkiye’de bu düşünceyi benimseyen, toplumsal ve siyasal alanda bireysel hak ve özgürlüklerin genişletilmesini savunan kişiler ya da gruplar kastedilebilir. Bu savununun ekonomik alana (serbest piyasa), toplumsal alana (özgür birey, sivil toplum) ve siyasal alana (hukuk devleti, çoğulculuk) yayılmış olması beklenir.
2. Türkiye’de liberal düşüncenin izleri
Düşünsel olarak Türkiye’de liberalizmin kökenleri Osmanlı’nın Tanzimat – Meşrutiyet dönemi aydınlarına kadar uzanır. Örneğin Namık Kemal anayasal yönetim ve serbest teşebbüs gibi fikirleri savunmuştur. ([liberal.org.tr][3]) 20. yüzyıla gelindiğinde ise liberal düşünce hem ekonomi politikaları hem de siyasal kültürde yer almaya başlamıştır. ([Akademik Kaynak ∣ Düşünce Kuruluşu][4])
Örneğin, liberallerin katıldığı siyasal süreçlerden biri de 1980’li yıllarda başlayan serbestleşme yönelimidir. Bu dönemde devletin ekonomideki ağırlığı azaltılmaya çalışılmış, özel sektör öne çıkarılmıştır. ([Akademik Kaynak ∣ Düşünce Kuruluşu][4])
Bu tarihsel çerçeve içinde “Türk liberaller” dediğimiz grubu şöyle tanımlayabiliriz: modernleşme, bireyselleşme ve ekonomik serbestlik ilkelerini önemli gören; ancak Türkiye’deki özel siyasi, toplumsal ve kültürel koşulları da hesaba katan kişiler ya da düşünce akımları.
3. Kimler “liberal” diyebiliriz? – Profil ve bazı örnekler
Bilimsel araştırmalar Türkiye’de liberal düşüncenin, belirli partiler ya da etkin politik gruplar aracılığıyla değil, düşünce çevreleri, dergiler, sivil toplum kuruluşları aracılığıyla geliştiğini gösteriyor. ([DergiPark][5])
Örnek olarak:
Atilla Yayla: Türkiye’de liberal demokrasi, piyasa ekonomisi ve sivil toplum gibi kavramları akademik ve düşünsel düzeyde savunan bir isim. ([Vikipedi][6])
Taha Akyol: Hem kültürel hem siyasi alanda liberalleşmiş bir figür olarak tanımlanabilir; klasik liberal ekonomi ve siyasi özgürlükler yanında kültürel muhafazakârlıkla da ilişki kuran bir bakışı temsil ediyor. ([Vikipedi][7])
Liberal Düşünce Topluluğu gibi kurumlar: Türkiye’de liberal düşüncenin gelişmesine katkı sağlamış dergi ve tartışma çevreleri. ([liberal.org.tr][3])
Bu örnekler “kurumsal liberaller”i temsil ediyor. Bununla birlikte, liberal etiketi taşımasa da liberal ilkelere eğilimli çok sayıda sivil toplumcu, akademisyen ve düşünür de var. Bu yüzden “liberal kimdir?” sorusuna yıldızlı bir listeyle cevap vermekten ziyade bir düşünsel spektruma bakmak daha uygun görünüyor.
4. Bilimsel veriler ışığında – güçlü ve zayıf yönler
Bilimsel literatürde Türkiye’de liberallerin “devletle muhalefet arasında” konumlanma eğiliminde olduğu, zaman zaman kendi düşünceleriyle çeliştiği kaydedilir. ([Academia][1]) Bu, Türk liberalizminin kurumlaşma zorluğu yaşadığını gösteriyor. Aynı zamanda, liberal ekonomi politikalarının uygulanırken siyasi çoğulculuk ve özgürlüklerin paralel yürütülemediği eleştirileri de mevcut. ([DergiPark][5])
Örneğin, neoliberal ekonomiye geçiş Türkiye’de bazı özgürlükleri genişletirken bazı sosyal gruplar üzerinde baskı ya da eşitsizlik yaratma riski taşıdı. Bu durum “ekonomik liberalizmin otomatik olarak siyasal liberalizme dönüşmesi” önermesinin sorgulanmasına yol açtı. ([TGRT Haber][8])
Bu noktada sorulması gereken sorulardan biri: Bir kişi ya da grup ekonomik serbestliği savunuyorsa otomatik olarak “liberal” midir? Hatta daha geniş olarak: liberalizmin tanımı Türkiye özelinde ne kadar yerli ve ne kadar ithal düşünce? Bu tür sorular, bilimsel olarak tartışılması gereken hususlardır.
5. Günümüzde Türk liberalizmi ve önümüzdeki sorular
Bugün Türkiye’de liberal politikalar, ekonomi, sivil toplum ve siyasal özgürlük bağlamında tartışılmaya devam ediyor. Liberallerin sayıca az olduğu, kendi içlerinde farklı yönelimlerin bulunduğu ifade ediliyor. ([DergiPark][5])
Öne çıkan sorular şunlar olabilir:
Türkiye’de liberal politikaların toplumsal destek bulması için hangi kültürel, ekonomik ve kurumsal koşullar gerekir?
Ekonomi politikası olarak serbest piyasa savunusu siyasal özgürlüklerle nasıl dengelenebilir?
Türkiye’de liberal kimlik kazanmış kişi ya da grupların karşılaştığı en büyük engeller nelerdir?
Bu sorular üzerinden ilerleyerek, Türkiye’de liberal düşüncenin hem tarihsel kökenlerine hem de güncel pratiklerine bakmak gerekir.
Sonuç olarak
Özetle: “Türk liberaller” ifadesi, Türkiye’de bireysel özgürlük, piyasa ekonomisi ve hukukun üstünlüğü ilkelerini benimseyen, tarihsel ve kültürel bağlamı da dikkate alan düşünür, aktör ve çevreleri kapsar. Ancak bu tanım, sabit ve net sınırlarla çizilemeyecek kadar çeşitlidir. Bilimsel çalışmalar gösteriyor ki Türkiye’de liberal düşünce güçlü bir şekilde kurumsallaşmamış, zaman zaman çelişkiler içinde bulunmuştur. Bu durum “liberal kimdir?” sorusunu daha da ilginç kılıyor.
Okuyucuya bir soru bırakmak isterim: Sizce Türkiye’de liberal olarak adlandırılabilecek bir kişi ya da grup hangi özellikleri taşımalı? Bu soruyu aklınızda tutarak, kendi çevrenize, siyasete ve sosyal değişimlere bakabilirsiniz.
—
(Eğer isterseniz, bu yazıya ek olarak Türkiye’de liberal düşüncenin önemli kurumlarını ya da liberal politikaların uygulamadaki etkilerini içeren bir makale hazırlayabilirim.)
[1]: “(PDF) Türkiye’de Liberalizm: Düşünce ve Siyaset – Academia.edu”
[2]: “Türkiye’de liberalizm – Vikipedi”
[3]: “Liberalizm ve Türkiye’de Liberal Eğilimler, Mustafa Erdoğan”
[4]: “Liberalizmin Ortaya Çıkışı, Türkiye’ye Olan Etkileri ve Turgut Özal …”
[5]: “Türkiye’nin Liberal Geleceği – DergiPark”
[6]: “Atilla Yayla”
[7]: “Taha Akyol”
[8]: “Türkiye’nin Yükselişinde Liberal Politikaların etkisi”